TỪ XƯNG GỌI TRONG PHƯƠNG NGỮ BẮC

(PGS, TS ViÖn Tõ ®iÓn häc vµ B¸ch khoa th− VN)
1. Từ xưng gọi là những từ được dùng phổ
biến hàng ngày, thể hiện cách ứng xử của con
người trong giao tiếp: ứng xử với người tham
gia giao tiếp và cả cách ứng xử với chính
mình (người nói). Đúng là không có sự giao
tiếp nào, dù ở bất cứ hình thức gì (nói, viết) lại
không có mặt của từ xưng gọi. Trải qua hàng
nghìn năm lịch sử cộng với sự mở rộng, trải
dài theo không gian, tiếng Việt tích tụ khá
phong phú lớp từ này. Việc sử dụng chúng
cũng vừa theo hướng thống nhất, vừa theo
hướng phân li theo tập quán nói năng của
từng vùng, từng địa phương một cách rất phức
tạp.
Từ lâu trong nghiên cứu Việt ngữ học, từ
xưng gọi đã được chú ý miêu tả, nghiên cứu
trong các sách chuyên luận, giáo trình, luận
văn, luận án, bài nghiên cứu. Người ta có thể
nghiên cứu chúng dưới góc độ từ vựng học
(lớp từ, trường nghĩa), vừa đề cập đến như các
đơn vị ngữ pháp (vừa miêu tả từ loại cho
chúng, vừa chỉ dẫn cách sử dụng). Tuy nhiên
việc nghiên cứu nhóm từ này trong các
phương ngữ chưa nhiều, trong đó có phương
ngữ Bắc. Phần viết này cũng chỉ đặt vấn đề
tìm hiểu và mô tả lớp từ xưng gọi phương ngữ
Bắc ở một số nội dung cơ bản.
2. Một số đặc điểm về từ xưng gọi trong
phương ngữ Bắc
Khi dùng cách nói “từ xưng gọi” là người
ta dùng theo phân loại chức năng của từ ngữ
trong giao tiếp. Từ lâu, trong tiếng Việt cũng
như ở các ngôn ngữ, phương ngữ khác, khi
nói đến lớp từ có chức năng này thì người ta
thường kể đến ít nhất là các nhóm từ sau:
a. Đại từ nhân xưng: tôi, tao, mày, nó, hắn,
chúng tôi, chúng ta, họ,…Đây là các từ có
chức vụ ngữ pháp, là đại từ, chức năng
thường trực (chính, chủ yếu, duy nhất) là
xưng hô (xưng gọi).
b. Danh từ thân tộc: cha/ bố, mẹ, anh, chị,
em, chú, bác, dì, ông, cụ,…Có bao nhiêu “vai”
trong họ tộc thì có chừng ấy các danh từ chỉ
vai tương ứng. Các từ này thường được dùng
để xưng gọi trong tiếng Việt. Do đó, trong các
loại từ điển, kể cả từ điển phương ngữ, người
ta thường chú từ loại cho chúng là d. (danh từ)
hoặc đt. (đại từ). Khi chú là đại từ thì có nghĩa
là có thể chúng dùng trong xưng gọi. Cũng có
từ điển không chú là đại từ thì bao giờ cũng
có câu “có thể dùng để xưng gọi”. (như Từ
điển tiếng Việt, Hoàng Phê chủ biên, 2000):
Ví dụ, từ mẹ được chú như sau: d. Người
đàn bà có con, trong quan hệ với con (có thể
dùng để xưng gọi). Công cha nghĩa mẹ.
Giống mẹ như đúc (…)
Có điều đáng lưu ý là khi chú như vậy, nhà
nghiên cứu đã gián tiếp xác nhận là: i) Chức
năng xưng gọi chỉ là chức năng phụ, thứ yếu,
có sau, và ii) Không phải danh từ nào loại này
cũng có thể dùng để xưng gọi như vậy. Ta gọi
loại từ này có “chức năng kép”.
c. Danh từ hoặc cụm từ chỉ chức vụ: giáo
sư, tiến sĩ, chủ tịch, kĩ sư, thầy (giáo), cô
(giáo),…Khi dùng để xưng gọi, các từ này
hoàn toàn chỉ có chức năng lâm thời. Không
ai ghi các chức năng trên vào từ điển với các
phụ chú như với loại nhóm b ở trên.
d. Các từ loại khác: đằng ấy, ấy,…Những
cách gọi này được dùng hạn chế trong các
ngữ cảnh cụ thể.
Sè 1+2 (183+184)-2011 ng«n ng÷ & ®êi sèng
9
Như vậy là từ a. đến d. tính chức năng
xưng gọi giảm dần. Đối với các phương ngữ,
người ta chỉ chú ý đến hai nhóm đầu mà thôi.
2.1. Các đơn vị là đại từ nhân xưng trong phương ngữ Bắc
1
Các đơn vị là đại từ nhân xưng trong phương ngữ Bắc được điều tra, với các kết quả như
sau:
Ngôi/ số Từ/ nghĩa Từ được dùng Các địa phương
Ngôi thứ nhất số ít
(người nói)
tôi Tôi Các địa phương
tao tao Các địa phương
tau Thanh Hoá
tớ tớ Các địa phương
mình mình Các địa phương
mềnh Thanh Hoá
ta ta Các địa phương
doa Thanh Hoá
Ngôi thứ nhất số nhiều
(người nói)
chúng tôi chúng tôi Các địa phương
tụi tôi Các địa phương
bọn tôi Các địa phương
chúng tao chúng tao Các địa phương
bọn tau Thanh Hoá
choa Thanh Hoá
bọn choa Thanh Hoá
chúng tớ chúng tớ Các địa phương
Ngôi thứ hai số ít (người
nghe)
mày mày Các địa phương
mi Thanh Hoá
mầy Thanh Hoá, Phú Thọ
dâu Thanh Hoá
mài Thanh Hoá
Ngôi thứ hai số nhiều
(người nghe)
chúng mày chúng mày Các địa phương
bay Một số địa phương Bắc Bộ và
Thanh Hoá
chúng bay Một số địa phương Bắc Bộ và
Thanh Hoá
bọn bay Một số địa phương Bắc Bộ và
Thanh Hoá
Ngôi thứ ba số ít (người
được nói đến)
nó nó Các địa phương
va/ vả Thanh Hoá
hắn hắn Các địa phương
hấn Thanh Hoá
y y Các địa phương
Ngôi thứ ba số nhiều
(người được nói đến)
họ họ Các địa phương
các hắn Thanh Hoá
chúng chúng Các địa phương
chúng nó chúng nó Các địa phương
bọn hắn Thanh Hoá

1 Chúng tôi cho tiếng Thanh Hoá thuộc phương ngữ Bắc, có vị trí chuyển tiếp đặc biệt. Khi ghi chép từ ngữ
một phương ngữ, chúng tôi ghi theo hệ thống, nên có từ ngữ là địa phương, có từ ngữ dùng trong tiếng Việt
văn hoá chung.
ng«n ng÷ & ®êi sèng sè 1+2 (183+184)-2011 10
bọn nó Thanh Hoá
Gộp ngôi thứ nhất và
ngôi thứ hai số nhiều
ta ta Các địa phương
chúng ta chúng ta Các địa phương
bọn mềnh Thanh Hoá
Nhận xét:
– Nhìn chung, các đại từ nhân xưng của
phương ngữ Bắc đều đồng nhập vào tiếng
Việt toàn dân, được dùng phổ biến ở các địa
phương, tại biến thể thứ nhất. Ở tất cả các địa
phương trong phương ngữ này, nếu có từ địa
phương, thì các từ này vốn được dùng song
song. Đây rõ ràng là ưu thế của từ ngữ toàn
dân.
– Các biến thể địa phương tỏ ra nghèo nàn,
đặc biệt là tại khu vực Bắc Bộ.
– Có một số từ biến âm mình/ mềnh, hắn/
hấn, tao/ tau, mày/ mầy , chủ yếu là ở tiếng
Thanh Hoá, ngoài khu vực Bắc Bộ. Ở phương
ngữ này (Thanh Hoá) còn có một số từ “lạ”
hoặc “cổ”, đó là: va/ vả (bố va (bố mày), nhà
vả (nhà nó)), doa (ta), dâu (mày),…rất thú vị,
cần nghiên cứu thêm.
2.2. Các đơn vị là danh từ thân tộc có dùng
để xưng gọi trong phương ngữ Bắc
Đây là các từ vốn là danh từ có dùng để
xưng gọi ở nhóm b) nêu trên. Dưới đây là
danh sách thống kê các biến thể, kể cả khu
vực Thanh Hoá, được sắp xếp theo trật tự gia
tộc.
STT Từ/ nghĩa Từ được dùng Địa phương
1 cụ (cụ ông, cụ bà) cụ Các địa phương
cố Thanh Hoá
mọ Phú Thọ
bủ (khi xưng gọi) Phú Thọ
dỉ Phú Thọ
mậu (cụ bà) Thanh Hoá
2 ông ông Các địa phương
bủ Phú Thọ
3 bà bà Các địa phương
bủ Phú Thọ
mậu Thanh Hoá
4 bố bố Các địa phương
thầy Phú Thọ, Quảng Ninh, Hà Nam,
Hải Phòng,…
thày Một số tỉnh Bắc Bộ và Thanh
Hoá
cha Hà Nam, Thanh Hoá
ba Hà Nội
bá Hải Phòng
5 mẹ mẹ Các địa phương
bầm Phú Thọ, Hà Tây
u Hưng Yên, Bắc Ninh, Quảng
Ninh, Hà Nam, Hải Dương
bu Quảng Ninh, Hải Phòng, Hải
Dương, Hưng Yên
đẻ Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Phú Thọ,
Thanh Hoá
ầm Phú Thọ
mợ Hà Nội
mạy/ mảy Thanh Hoá
Sè 1+2 (183+184)-2011 ng«n ng÷ & ®êi sèng
11
chị/ chậy Thanh Hoá
6 bác (anh bố) bác Các địa phương
bặc Thanh Hoá
7 bác (anh mẹ) bác Các địa phương
bặc Thanh Hoá
cậu/ cạu Thanh Hoá
8 bác (chị bố) bác Các địa phương
o Thanh Hoá
cô Thanh Hoá
bá Thái Bình, Hải Phòng,
ả Thanh Hoá
mẹ Thanh Hoá
9 bác (chị mẹ) bác Các địa phương
mẹ Thanh Hoá
ả Thanh Hoá
bá Thái Bình, Hải Phòng
dì/ dầy Thanh Hoá
10 bác (chồng chị bố mẹ) bác Nhiều địa phương: Vĩnh Phúc,
Phú Thọ, Bắc Ninh, Ninh Bình,
Quảng Ninh, Hà Nam,…
bá Vĩnh Phúc, Phú Thọ
bác dượng Thanh Hoá
dượng Thanh Hoá
bặc Thanh Hoá
bác rể Thanh Hoá
cậu Thanh Hoá
11 bác (vợ anh mẹ) bác Các địa phương
bặc Thanh Hoá
bá Thanh Hoá
mợ Thanh Hoá
12 cậu (em mẹ) cậu Các địa phương
cạu Thanh Hoá
13 mợ (vợ em trai mẹ) mợ Các địa phương
mựa Thanh Hoá
14 thím (vợ em trai bố) thím Các địa phương
sím Vĩnh Phúc, Nam Định
mợ Thanh Hoá
15 cô (em bố) cô Các địa phương
o Thanh Hoá
ún Thanh Hoá
16 chú (em bố) chú Các địa phương
17 chú (chồng cô) chú Các địa phương
18 dì (em gái mẹ) dì Các địa phương
dầy Thanh Hoá
rì Thái Bình, Nam Định
19 dượng (chồng dì) chú Các địa phương
dượng Thái Bình, Thanh Hoá
20 anh anh Các địa phương
21 chị chị Các địa phương
ng«n ng÷ & ®êi sèng sè 1+2 (183+184)-2011 12
chậy Thanh Hoá
22 em em Các địa phương
út Thanh Hoá
ún Thanh Hoá
23 anh em đồng hao anh em đồng hao Nhiều địa phương
anh em chung sỏ cá Vĩnh Phúc
anh em rể Nhiều địa phương: Bắc Ninh,
Quảng Ninh, Hải Phòng, Nam
Định
anh em cọc chèo Quảng Ninh, Hải Phòng, Nam
Định, Thanh Hoá,…
anh em dùi đục Hà Nam
anh em đứng vắng Thanh Hoá
anh em tễ dùi Nam Định
anh em chũn chẽn Thanh Hoá
anh em sừng bò Bắc Ninh
anh em bạn rể Quảng Ninh
24 cháu cháu Các địa phương
con Bắc Ninh
Nhận xét:
– Thống kê như chúng tôi thực hiện ở trên
mới chỉ có tính chất đại diện, chưa đầy đủ,
nhưng cũng đã là cơ bản. Có thể nhận xét
chung: Những danh từ chỉ thân tộc này được
dùng để xưng gọi có số lượng các biến thể cao
hơn hẳn nhóm đại từ nhân xưng nêu trên. Có
những từ có nhiều cách gọi, như bố (6), mẹ
(11), bác (là anh bố, anh mẹ, chị bố, chị mẹ,
chồng chị bố mẹ, vợ anh mẹ) anh em đồng
hao có tới hàng chục đơn vị,…Tuy nhiên,
cũng có đơn vị dường như không thấy các
cách gọi khác, như: anh, cháu, chú (em bố),
chắt,…
– Ở tất cả các biến thể , nói chung đều có
một đơn vị phổ biến hơn, chúng tôi thường để
ở vị trí đầu tiên, và nó cũng là đại diện của cả
khu vực, thường được ghi chú là “được sử
dụng ở các địa phương”. Cũng như ở nhóm
đại từ nhân xưng nêu trên, điều này dường
như đặc trưng cho phương ngữ đang xét. Ở
các phương ngữ khác, khi giao tiếp gặp khó
khăn, người ta cũng quay trở về cách sử dụng
này.
– Trong cách dùng các biến thể, thấy có
hiện tượng “mượn từ” khá rõ: cố gọi bằng
“mậu” (mụ), bố gọi bằng “bá”, mẹ gọi bằng
“chị/ chậy, mợ”, bác gọi bằng “ả”, “mẹ”,
“dì”, “cậu” (bác trai), chú gọi bằng “dượng”
v.v…Hiện tượng “chồng lấn”, “chồng chéo”
này có thể có nhiều nguyên nhân, do thói
quen sử dụng là chủ yếu, mang tính chất xã
hội. Ví dụ: Ở Hà Nội, trong các gia đình trung
lưu có văn hóa (gia đình công chức cũ), cách
gọi cậu/ mợ chỉ bố/ mẹ rất phổ biến, nhất là
giai đoạn trước Cách mạng Tháng Tám 1945,
hiện giờ cách nói này ít dần.
– Xét toàn khu vực khảo sát, thấy rõ tiếng
Thanh Hoá có một vị trí riêng trong phương
ngữ Bắc. Đó là tính chất chuyển tiếp khá rõ từ
phương ngữ Bắc vào phương ngữ Trung Bắc:
cố (cụ), o (cô), bà (mậu, mụ), cha (bố, dùng
để xưng gọi),…giống tiếng Nghệ Tĩnh. Tuy
vậy, ta cũng thấy rằng những rơi rớt của
phương ngữ Bắc tại Thanh Hoá vẫn hiện hữu.
Ví dụ, từ đẻ (mẹ), u (mẹ), bá (bác, chị
mẹ),…vẫn còn gặp ở đây, mặc dù sự xuất
hiện của chúng không đậm đặc, chỉ là hiện
tượng rơi rớt, thưa thớt chúng tôi không đưa
vào bảng. Ngoài ra, còn thấy nhiều hiện tượng
biến âm thú vị ở phương ngữ “Khu Bốn đẩy
ra, khu Ba đẩy vào” này: m
i
ẹ (mẹ), dầy (dì),
chậy (chị), mạy/ mảy (mẹ), v.v…
– Xét về sự phân bố các biến thể và nguồn
gốc của chúng tại phương ngữ Bắc, chúng ta
chú ý đến hai vùng: Bắc sông Hồng và Thanh
Sè 1+2 (183+184)-2011 ng«n ng÷ & ®êi sèng
13
Hoá. Ở phía Bắc sông Hồng, các biến thể từ
vựng có vẻ đậm đặc, có một số đơn vị do tiếp
xúc với Tày Nùng mà có: bủ (bà cụ), mọ (cụ),
dỉ (cụ), ầm/ bầm (mẹ), bá (bố/ bác),…Còn
khu vực Thanh Hoá, có một số từ gần với
tiếng Mường: ún (em), cố (cụ), cụ (cậu), mậu
(bà), dá (mình),…Về sự phân bố này chúng ta
sẽ nghiên cứu kĩ hơn một vài từ ở phần sau.
2.3. Thử tìm hiểu sự phân bố của các từ chỉ
bố, mẹ
Các từ chỉ người cha (bố) và mẹ là những
từ cơ bản trong vốn từ vựng chung tiếng Việt.
Nó cũng được dùng để chỉ chung các đối
tượng này trong phương ngữ Bắc một cách
phổ biến. Tuy vậy, bên cạnh các từ này, sự có
mặt của các đơn vị biến thể khác tạo cho bộ
mặt các phương ngữ tiếng Việt nói chung và
các phương ngữ Bắc nói riêng một sự đa sắc
rất đáng qu ý.
Dưới đây, chúng ta thử xem xét lại sự phân
bố các từ này trong phương ngữ Bắc.
a. Từ chỉ người cha, ta có các từ: cha, bố,
thày, thầy, ba, bá. Từ điển tiếng Việt (Hoàng
Phê chủ biên) xác định:
– Cha d. 1. Người đàn ông có con, trong
quan hệ với con (có thể dùng để xưng gọi).
Cha nào con nấy. Con có cha như nhà có nóc
(tng.). Cha bảo gì con ạ? Từ này ít khi được
dùng để xưng gọi tại phương ngữ Bắc. Tuy
nhiên, ở phương ngữ Trung Bắc, nó có thể
thực hiện chức năng này. Ở miền Bắc, người
ta chỉ khóc bằng từ này khi người cha mất. Nó
được phân bố chủ yếu ở nam phương ngữ
Bắc: Hà Nam, Thanh Hoá.
– Bố d. 1. (kng hoặc ph.) cha (có thể dùng
để xưng gọi). Con giống bố. Bố chồng. Như
vậy, từ này dùng trong giao tiếp khẩu ngữ là
chính. Như thế, cha và bố dùng song song,
nhưng có phân biệt ở nhiều điểm.
– Các từ thày và thầy có nghĩa chính mang
tính chất xã hội, trong đó thầy dùng ở Bắc Bộ,
thày được dùng ở Thanh Hoá, để chỉ thầy
giáo, thầy thuốc, thầy cai (những người có
học, làm các nghề truyền dạy, chỉ bảo, cai
quản). Theo TĐTV, từ này trước kia dùng
trong gia đình nhà nho hoặc tầng lớp trung lưu
trở lên, để gọi người đàn ông sinh ra mình, ở
một số địa phương. Hiện nay nó rất ít được
dùng ở khu vực Bắc Bộ.
– Các từ ba và bá có lẽ cùng gốc, có thể
được vay mượn từ ngôn ngữ dân tộc hoặc
theo con đường khẩu ngữ từ tiếng Quảng
Đông, Trung Quốc (hình thức pa hay pá gì
đó). Trong sách “Từ điển chữ Nôm”, Nguyễn
Quang Hồng (chủ biên) không đưa từ này. Sự
phân bố của ba ở Hà Nội, Hà Nam. Sự phân
bố của từ bá ở Hải Phòng. Đây là một biến thể
lạ, mang đậm sắc thái khẩu ngữ. Ta nhớ rằng
trong tiếng Nam Bộ, từ ba má không có trước
thời 1651, khi A. de Rhodes biên soạn từ điển
Việt – Bồ – La. Từ bá lại có thể “dắt díu” với
từ bá (nghĩa chỉ người chị của mẹ – bác gái).
Vấn đề nguồn gốc các từ này có lẽ vẫn cần
nghiên cứu thêm.
b. Từ chỉ người mẹ, ta có các đơn vị: mẹ,
bầm, u, bu, đẻ, ầm, mế, mợ, mạy, mảy, chị,
chậy. TĐTV ghi như sau:
– Mẹ d. Người đàn bà có con, trong quan
hệ với con (có thể dùng để xưng gọi). Công
cha nghĩa mẹ. Giống mẹ như đúc (…). Như
vậy, chức năng của từ này vừa là danh từ, vừa
là từ dùng để xưng gọi. Sự phân bố của nó
rộng khắp từ Nam chí Bắc.
– Bầm d. Mẹ (chỉ dùng để xưng gọi). Thực
ra, nếu chỉ dùng để xưng gọi thì từ này sẽ
không phải là danh từ như TĐTV giải chú.
Trên thực tế, từ này vừa là danh từ, như mẹ,
vừa dùng để xưng gọi. Ví dụ: Câu hỏi “Bầm
mày có nhà không?” là cách nói như thế. Đây
là từ gặp phổ biến ở vùng Phú Thọ, một phần
Sơn Tây cũ. Từ ầm (mẹ) có lẽ là một cách gọi
mang tính chất biến thể của bầm, cũng ở địa
phương trên.
– Mế, mé đều chỉ người mẹ. Theo TĐTV,
từ mế có gốc Mường, khi ông chọn ví dụ cho
mế (“Bà mế người Mường”). Từ mế có thể là
một dị thể cùng gốc. Trong phương ngữ
Trung còn có từ mệ (mẹ, bà cụ, thậm chí dùng
để gọi con trai, con gái dòng vua triều
Nguyễn, theo TĐTV), có lẽ cũng là cùng gốc.
ng«n ng÷ & ®êi sèng sè 1+2 (183+184)-2011 14
Nếu là có sự tương đồng với tiếng các dân tộc
nhóm Việt – Mường như vậy thì cách gọi này
không phải do vay mượn mà có, mà là từ cũ,
cổ, hiện ít dùng. Sự phân bố của các từ này ở
khu vực ven núi phía tây bắc Bắc Bộ.
– U d. (ph) Mẹ (chỉ dùng để xưng gọi, ở
một số vùng nông thôn). Nông thôn ở đây là
miền Bắc, chủ yếu là các tỉnh phía đông bắc
Bắc Bộ: Bắc Ninh, Quảng Ninh, Hưng Yên,
Hải Dương, Hà Nam. Trong số điều tra có ghi
cả Thanh Hoá, có lẽ là sự cấy cư sau này hoặc
rơi rớt trong sự phân bố.
– Bu d. (ph) Mẹ (chỉ dùng để xưng gọi). Sự
phân bố của từ này gần với u, đó là gặp ở các
tỉnh phía đông bắc Bắc Bộ: Quảng Ninh, Hải
Phòng, Hưng Yên, Hải Dương. Cũng như u,
từ này gặp ở Thanh Hóa không phổ biến. Sự
thể hiện đậm đặc hơn cả là khu vực Hải
Phòng. Là danh từ, nhưng cũng như u, bầm,
bủ,…từ này hiện chủ yếu dùng trong khẩu ngữ
là chính.
– Đẻ d. (ph) Mẹ (thường dùng để xưng
gọi). Trong TĐTV, đây là nghĩa dùng sau
động từ đẻ (sinh đẻ), nên các tác giả để ở
nghĩa II. Từ này phân bố chủ yếu ở mạn Bắc
sông Hồng, thuộc vùng trung bắc đồng bằng
Bắc Bộ: Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Phú Thọ. Đây
là vùng đất cũ của người Việt. Cách gọi dùng
động từ như thế càng rất ít gặp.
– Các biến thể còn lại, như mợ và chị, là
cách mượn từ cặp quan hệ khác mà có. Ở đây
có thể có nguyên do kiêng cữ hoặc một thói
quen nào đó, đại loại mang nếp sống văn hóa
riêng của từng khu vực hoặc từng lớp người.
Còn các biến thể mạy, mảy, có thể là những
biến âm địa phương của từ mẹ, phổ biến ở khu
vực Thanh Hoá.
Như vậy, chúng ta điểm qua về các từ chỉ
người bố và người mẹ, về tính chất biến thể,
sự phân bố địa lí, phần nào về gốc gác và cách
dùng chúng. Đây cũng là những vấn đề khá
thú vị, cần đầu tư nghiên cứu thêm.
3. Tóm lại, có thể nhận xét chung về nhóm
từ xưng gọi trong phương ngữ Bắc như sau:
– Đây là nhóm từ gồm nhiều nhóm nhỏ,
nhưng đáng chú ý là các đại từ xưng gọi và
danh từ quan hệ thân thuộc dùng để xưng gọi.
Cả hai nhóm đều có số lượng biến thể khá
phong phú. Tuy nhiên, phong phú hơn cả là
tiểu nhóm từ chỉ quan hệ thân tộc dùng để
xưng gọi như một chức năng “kèm theo” của
danh từ chỉ quan hệ.
– Sự phân bố của các từ chỉ quan hệ thân
thuộc có thể được hình dung trên bản đồ, chủ
yếu tập trung ở khu vực đông bắc và tây bắc
Bắc Bộ, phía Bắc sông Hồng. Thanh Hóa là
vùng có nhiều biến thể, đa dạng các biến thể
ngữ âm, và gần với tiếng Bắc Trung Bộ hơn
cả.
– Về nguồn gốc, các từ có thể do tiếp xúc
(vay mượn) các ngôn ngữ nhóm Tày – Thái,
cũng có thể là tiếng Trung Quốc hoặc do cùng
nhóm ngôn ngữ (với tiếng Mường và các
ngôn ngữ nhóm Việt – Mường), nhưng do chỉ
dùng được ở địa phương, cho nên mang đặc
điểm phương ngữ. Do khu vực phân bố của
chúng khá hẹp mà mọi người có thể ít biết
đến.
Tài liệu tham khảo
1. Hoàng Phê (chủ biên), Từ điển tiếng
Việt, Nxb Đà Nẵng. Trung tâm Từ điển học.
2000.
2. Nguyễn Quang Hồng (chủ biên), Từ
điển chữ Nôm. Nxb Giáo dục, 2006.
3. Phạm Văn Hảo (chủ biên), Từ điển
phương ngữ tiếng Việt. Nxb KHXH, 2009.
4. Phạm Văn Hảo (chủ biên), Từ ngữ trong
phương ngữ Bắc tiếng Việt, in trong “Những
vấn đề phương ngữ học tiếng Việt”, (bản
thảo), 2002.
5. Trần Minh, Những từ chỉ người mẹ
trong phương ngữ Bắc, in trong “Những vấn
đề phương ngữ học tiếng Việt”, (bản thảo),
2002.
6. Nguyễn Tài Thái, in trong “Những vấn
đề phương ngữ học tiếng Việt”, (bản thảo),
2002.
(Ban Biªn tËp nhËn bµi ngµy 24-12-2010)