Phạm Văn Vượng, Phạm Thanh Kỳ, Nguyễn Thị Bích Thu, Phan Văn Kiệm

Cây đơn kim thuộc chi Song nha (Bidens L.), là cây mọc hoang ở khắp nước ta từ miền núi, trung du đến đồng bằng và có ở nhiều nước trên thế giới như: Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Brazil... Đây là loài cây mọc quanh năm, sức sinh sản nhanh và được coi như loài "cỏ dại". Từ lâu, cây đơn kim đã được nhân dân nhiều nước trên thế giới sử dụng để điều trị các bệnh như mẩn ngứa, vàng da, ung nhọt, viêm loét dạ dày... Ở Việt Nam, theo tài liệu của Võ Văn Chi, cây đơn kim có vị đắng, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt giải độc, chỉ tả khứ ứ, hoạt huyết. Đến nay, có nhiều công trình của các tác giả nước ngoài nghiên cứu về thành phần hóa học của cây đơn kim đã được công bố. Đồng thời nhiều tác dụng sinh học như tác dụng kháng ung thư, chống viêm, chống oxy hóa ... đã được chứng minh.

            Trong các công bố trước về thành phần hóa học cây đơn kim mọc hoang ở Việt Nam, một số hợp chất thuộc các nhóm flavonoid, phenyl propanoid, terpen, polyphenol... đã được phân lập. Bài báo này trình bày kết quả phân lập và xác định cấu trúc của pilosolan và sodium 3,5-dimethoxy-4-O-α-L-rhamnosyl-benzoat từ phần trên mặt đất cây đơn kim.

Nguyên liệu

Phần trên mặt đất cây đơn kim được thu hái tại Yên Lạc -  tỉnh Vĩnh Phúc vào tháng 9 - 11 năm 2010. Mẫu nghiên cứu đã được PGS.TS. Vũ Xuân Phương và TS. Nguyễn Thế Cường (Phòng Thực vật - Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) xác định tên khoa học là Bidens pilosa L., thuộc họ Cúc - Asteraceae. Mẫu tiêu bản được lưu tại Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật.

 Phương pháp nghiên cứu

+ Chiết xuất các chất trong dược liệu bằng phương pháp ngâm với methanol ở nhiệt độ phòng.

+ Phân lập các chất bằng sắc ký cột.

+ Sắc ký lớp mỏng đ­ược thực hiện trên bản mỏng tráng sẵn silica gel.

+ Phổ cộng hưởng từ hạt nhân (NMR).

+ Phổ khối phân giải cao (HR-ESI-MS).

Kết luận

            Bằng các phương pháp sắc ký kết hợp, các hợp chất natri 3,5-dimethoxy-4-O-α-L-rhamnosyl-benzoat (BP19), (R,R)-4-(hydroxymethyl)-5-[4′-hydroxy-3′-methoxyphenyl]-2,2-dimethyl-1,3-dioxolan (BP20) đã được phân lập  từ dịch chiết methanol của phần trên mặt đất cây đơn kim. Cấu trúc hóa học của các hợp chất này được xác định bằng phương pháp phổ cộng hưởng từ hạt nhân (NMR), phổ khối phân giải cao (HR-ESI-MS) và đối chiếu với tài liệu tham khảo. Đây là 2 hợp chất mới, lần đầu tiên được phân lập từ thiên nhiên